Over 1.12 billion cubic metres of natural gas found in Dailekh, preliminary report shows

 🌿 Unearthing Energy: Dailekh’s Natural Gas Breakthrough

Nestled in the rugged terrain of Karnali Province, Dailekh district has recently emerged as the site of one of Nepal’s most exciting energy discoveries—an estimated 1.12 billion cubic metres of natural gas. Here's a closer look at this development and what it means for the region and the nation.

---

1. The Journey So Far

In May 2024, the Department of Mines and Geology, with support from the China Geological Survey and CNPC Xibu Engineering, began drilling at Jaljale, Bhairavi Rural Municipality–1, targeting depths around 4,000 meters  .

By January 2025, drilling had hit 4,013 m, with core samples sent to Chinese labs for analysis  .

Today, a preliminary estimate reveals about 1.12 billion cubic metres of natural gas—enough to meet Nepal’s consumption for approximately 50 years  .

---

2. Drilling Highlights & Technical Progress

Initial ground surveys included seismic, magneto-telluric, and geochemical studies—completed ahead of drilling operations  .

With over 3,930 m drilled, only a few dozen metres remained as of early 2025, signifying the near-completion of phase 1  .

Now entering the next stage, Chinese labs are evaluating methane quantity and quality to determine commercial viability. A comprehensive final report is expected by December 2025  .

---

3. Local Significance: The “Akhand Deep” Flame

The Jaljale region hosts naturally occurring gas seepages, which have ignited self-sustaining flames known locally as “Akhand Deep.” These have become modest religious and tourist attractions—signing a deeper cultural impact of the discovery  .

---

4. What Lies Ahead

Laboratory analysis (ongoing in China) will clarify gas purity, pressure, and overall composition  .

Following that, Nepal and China may enter an intergovernmental agreement, defining who develops and operates the field—Chinese partners will likely lead initial phases  .

If commercial viability is confirmed, infrastructure planning—pipelines, processing facilities, and export or domestic supply lines—will begin.

---

5. Broader Implications for Nepal

A domestic natural gas supply could significantly reduce dependency on imported fossil fuels, providing a cleaner alternative to diesel and LPG.

Economically, a gas field could usher in energy security, fiscal dividends, and regional development—while geopolitically, it introduces a strategic dimension to Nepal-China ties but may compete with Indian energy interests  .

Environmentally, natural gas emits less CO₂ than other fossil fuels—yet it still counters Nepal’s commitment to climate neutrality by 2045.

---

6. Challenges & Debates

Extraction cost and long-term demand risk: Is this a profitable investment or a stranded asset by the time infrastructure is built?

Environmental impact on fragile Himalayan ecosystems requires careful oversight and community engagement.

Geopolitical balance: While China’s involvement brings funding and expertise, Nepal must also manage complex regional dynamics involving India and its energy interests  .

---

Final Thoughts

The Dailekh discovery is a pivotal blend of geology, diplomacy, and economic aspirations. As Nepal waits for the final December report, the glow of “Akhand Deep” reminds us: beneath Dailekh’s hills lies the promise of a new chapter in Nepal’s energy story.

Will this flame ignite Nepal’s path to energy self-reliance, or dim in the shadow of global trends and practical constraints? Stay tuned—Dailekh’s future could shape the nation’s energy future.

---

Have thoughts or questions about the Dailekh finds? Drop a comment below or share this post to fuel the national conversation!

---

*(All data and quotes are sourced from Nepali news and government releases, June 2025)*

विश्व बजारका पछिल्लो शुभ संकेत

भारत - पाकिस्तान युद्ध बिराम

रसिया - युक्रेन तर्कीमा बर्ता मार्फत समाधान 

अमेरिका- चिन ब्यापार युद्द अन्त्य गरि सम्झौता 

येसले विश्वभर सकारात्मक असर पार्नेछ। नेपालजस्तो विकासोन्मुख देशलाई तेलको मूल्य घट्ने, व्यापार खुल्ने, लगानी बढ्ने, र रोजगारी सुरक्षित हुने जस्ता फाइदा पुग्नेछ येदि आन्तरिक स्थायित्व र सहमति मितबेहि भयेमा । 

विश्व अर्थतन्त्रमा असर:

ऊर्जा मूल्यमा स्थायित्व:

रूस-युक्रेन युद्धले तेल र ग्यासको मूल्य अस्थिर बनाएको थियो। युद्धको अन्त्यले ऊर्जा आपूर्ति सहज हुने, जसले महँगी कम गराउनेछ।

आपूर्ति श्रृंखलामा सहजता:

चीन-अमेरिका व्यापार युद्धले ग्लोबल सप्लाई चेन प्रभावित बनाएको थियो। शान्तिपछि उत्पादन र आपूर्ति सन्तुलनमा फर्किएर व्यापार बढ्नेछ।

लगानी वातावरणमा सुधार:

युद्धको जोखिम कम भएपछि अन्तर्राष्ट्रिय लगानीकर्ताहरू पुनः उदीयमान बजारतर्फ आकर्षित हुनेछन्।

दक्षिण एशियामा असर:

 भारत-पाकिस्तान शान्ति स्थापनाले व्यापार बढ्ने:

दुवै देशबीच व्यापारिक सम्बन्ध पुनः सुरु भएमा पुरै दक्षिण एशियाली क्षेत्रीय व्यापारमा विस्तार आउन सक्छ।

 क्षेत्रीय सहयोगमा बृद्धि:

सार्क (SAARC) जस्ता संस्थाहरूमा पुनः सक्रियता आउन सक्छ, जसले समग्र क्षेत्रलाई लाभ पुर्‍याउँछ।

नेपालजस्ता साना देशमा असर:

आयात महँगी घट्ने:

तेल, ग्यास, मल लगायतका वस्तुहरू सस्तो हुँदा नेपालमा उपभोक्ताको खर्च घट्नेछ।

 वैदेशिक लगानी आउन सक्ने:

स्थायित्वपूर्ण वैश्विक वातावरणमा विदेशी लगानीकर्ताहरू नेपालमा पनि रुचि देखाउन सक्छन् — विशेषतः जलविद्युत्, पर्यटन, IT आदि क्षेत्रमा।

 रोजगारी र रेमिटेन्समा प्रभाव:

खाडी मुलुकहरू र मलेसिया आदि स्थानहरूमा स्थायित्व आएपछि रोजगारी सुरक्षित हुन्छ, रेमिटेन्स स्थिर वा बढ्न सक्छ।

गणेश पौडेल ---

मुलुकमा बिध्यमान जायज जनआक्रोश र नाजायज अराजकता – समाधान खोज्नैपर्छ!

मुलुकमा बिध्यमान जायज जनआक्रोश र नाजायज अराजकता – समाधान खोज्नैपर्छ!

रक्तपात हुने बेला कुर्ने कि अहिले नै गम्भीर सुधारको बाटो रोज्ने?

नेपाल अहिले गहिरो असन्तुष्टिको अवस्थामा छ। मुलुकमा व्यापक भ्रष्टाचार, अक्षम शासन प्रणाली, बढ्दो बेरोजगारी, आर्थिक संकट, र संस्थागत बेथितिले जनता निराश छन्। निरन्तर अस्थिरता र सरकार परिवर्तनका कारण राज्य संयन्त्र ठप्प जस्तै बनेको छ। यही असन्तोष व्यवस्थापन गर्न नसक्दा फेरि अराजकता मौलाउने खतरा छ।

अब समय आइसकेको छ, पुरानै प्रणालीमा अल्झिने कि ठोस सुधारका लागि अघि बढ्ने? समाधान खोज्न यी पाँच आधारभूत सुधारहरू अनिवार्य छन्:

---

१. प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी: स्थायित्व र जवाफदेहिताको ग्यारेन्टी

अहिलेको समस्या:

नेपालको संसदीय प्रणालीमा सरकार अस्थिर छ। सांसदहरूलाई मन्त्री बनाउने चलनका कारण संसद्‌को मूल भूमिका कमजोर हुन्छ।

प्रधानमन्त्री फेरिरहने अस्थिरता विकास र नीति स्थायित्वका लागि बाधक बनेको छ।

सत्तामा टिक्न अनेकौं सम्झौता गर्नुपर्ने बाध्यता हुँदा नेतृत्व दृढ हुन सक्दैन।

समाधान:

✅ राष्ट्र प्रमुख (राष्ट्रपति वा प्रधानमन्त्री) प्रत्यक्ष निर्वाचित हुने।

✅ दुई कार्यकालको सीमा (१० वर्षभन्दा बढी सत्ता चलाउन नपाउने)।

✅ कार्यकालपछि राजनीतिमा पुन: फर्किन नमिल्ने व्यवस्था।

फाइदा:

प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारीले सरकार स्थिर बनाउँछ।

सरकारमा आउने नेता जनताप्रति प्रत्यक्ष उत्तरदायी हुन्छन्, सांसदहरूको दवाबमा सरकार परिवर्तन हुँदैन।

नीति निर्माण र कार्यान्वयनमा स्थायित्व आउँछ।

---

२. कर्मचारीतन्त्रको पुनर्संरचना: E-Governance मार्फत पारदर्शी प्रशासन

अहिलेको समस्या:

ढिलोसुस्ती गर्ने कर्मचारीतन्त्र, बिचौलियाको हाबी, नागरिक सेवा प्रवाहमा ढिलाइ।

फाइल हराउने, अनावश्यक नियमकानुन, भ्रष्टाचारको जालो।

डिजिटल प्रविधिको उपयोग नगर्दा सेवा प्रवाह सुस्त।

समाधान:

✅ E-governance (डिजिटल प्रशासन) को मजबुत आधार तयार गर्ने।

✅ अनलाइन सेवा, स्मार्ट प्रविधि, र प्रविधिमा दक्ष कर्मचारीतन्त्रको विकास।

✅ अनावश्यक कर्मचारी संरचना हटाई छरितो, प्रभावकारी प्रशासन।

फाइदा:

सरकारी सेवा सजिलो, पारदर्शी, र प्रभावकारी बन्छ।

भ्रष्टाचार घट्छ, किनभने डिजिटल प्रणालीले अनियमितता कम गर्छ।

अनावश्यक झन्झट हटेर नागरिक सेवा सहज हुन्छ।

---

३. भ्रष्टाचार नियन्त्रण: स्वायत्त, प्रभावकारी संयन्त्र

अहिलेको समस्या:

भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्ने संस्थाहरू आफैं पक्षपातपूर्ण।

ठूला भ्रष्टाचारका मुद्दा अदालतसम्म पुगे पनि सजाय नहुने प्रवृत्ति।

सम्पत्ति विवरण दिने व्यवस्था भए पनि कार्यान्वयन कमजोर।

समाधान:

✅ अख्तियार, सम्पत्ति शुद्धीकरण, महालेखा जाँचजस्ता निकायहरूको पुनर्संरचना।

✅ जनताको प्रत्यक्ष अनुमोदन पाउने स्वतन्त्र संयन्त्र बनाउने।

✅ सार्वजनिक पदमा रहेका व्यक्तिहरूको सम्पत्ति विवरण अनिवार्य गर्ने।

✅ भ्रष्टाचार प्रमाणित भए सम्पत्ति जफत गर्ने कानुनको कडाइ।

फाइदा:

सरकार र सार्वजनिक संस्थामा जवाफदेहिता आउँछ।

ठूला माछा समेत कारबाहीको दायरामा आउँछन्।

आर्थिक प्रणाली पारदर्शी हुन्छ।

---

४. राजनीतिक दलभित्र लोकतन्त्र: पार्टी अध्यक्षको ‘राजतन्त्र’ अन्त्य गर्ने कानुनी प्रावधान

अहिलेको समस्या:

केही व्यक्ति र परिवारको नियन्त्रणमा पार्टी रहने प्रवृत्ति।

आन्तरिक लोकतन्त्रको अभाव, खुला प्रतिस्पर्धा हुँदैन।

एकै व्यक्तिले दशकौंसम्म पार्टी चलाउने प्रवृत्ति।

समाधान:

✅ पार्टी अध्यक्ष, केन्द्रीय पदाधिकारी लगायतको पदावधि निर्धारण गर्ने।

✅ प्रत्येक ५ वर्षमा पार्टी नेतृत्व परिवर्तन गर्नुपर्ने बाध्यकारी कानुन।

✅ पार्टी उम्मेदवारी चयनमा खुला प्रतिस्पर्धा गर्ने।

फाइदा:

नयाँ पुस्ताले नेतृत्व गर्न मौका पाउँछ।

नेताहरू जनताका लागि जवाफदेही बन्छन्, पार्टीभित्र लोकतन्त्र बलियो बन्छ।

परिवारवाद, गुटबन्दी हट्छ।

---

५. संघीयता सुधार: बलियो स्थानीय सरकार, छरितो संघीय संरचना

अहिलेको समस्या:

सात प्रदेश खर्चिलो भएका छन्, तर तिनको प्रभावकारिता न्यून छ।

स्थानीय सरकारलाई अधिकार दिए पनि स्रोतसाधन र संरचनागत कमजोरी।

संघीय सरकार, संसद, प्रदेश, स्थानीय तहमा दोहोरो खर्च।

समाधान:

✅ प्रदेशहरूको पुनर्संरचना, मुख्य भूमिका नीति समन्वयमा सीमित गर्ने।

✅ संघीय संसद्‌को आकार घटाउने, अनावश्यक मन्त्रालयहरू हटाउने।

✅ स्थानिय सरकारलाई थप अधिकार र स्रोत प्रदान गर्ने।

✅ अनावश्यक आयोग, निकाय, विभाग खारेज गर्ने।

फाइदा:

सरकारको खर्च घट्छ, बजेट सदुपयोग हुन्छ।

स्थानीय सरकार बलियो भई सेवा प्रवाह चुस्त हुन्छ।

संघीय संरचना प्रभावकारी बन्छ।

---

अब के गर्ने?

नेपालमा अहिले व्यापक असन्तोष छ। जनता परिवर्तन चाहन्छन्। तर, त्यो परिवर्तन अस्थिरता, तोडफोड, हिंसाबाट सम्भव छैन।

हामीले राजनीतिक प्रणाली सुधार नगरेसम्म सधैं अस्थिरताको चक्रमा फसिरहनेछौं।

✅ अस्थिर संसदीय व्यवस्थाको अन्त्य गर्दै प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी प्रणाली।

✅ भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि स्वतन्त्र र प्रभावकारी संयन्त्र।

✅ पार्टीभित्रको तानाशाही प्रवृत्ति अन्त्य गर्न कानुनी सुधार।

✅ छरितो, कम खर्चिलो संघीय संरचना।

✅ डिजिटल प्रशासन, प्रभावकारी सेवा प्रवाह।

👉 अब बहस होइन, निर्णय गर्ने बेला हो। तपाईं के सोच्नुहुन्छ? तपाईंकै विचार परिवर्तनको शक्तिशाली आधार हुन सक्छ!

अझ मजबुत गणतान्त्रिक ब्यबस्था बनाउन योग्दान हुन्छ !

लाल सलाम

Some Ideas to become multi-millionaire In Nepal !!!

A. There are crisis all around (electricity, water, fuel, communication, inflation). Remember crisis is an opportunity for an entrepreneur, and for you to become a multi-millionaire while serving fellow Nepali and beyond.
B High unemployment rates means you can build a team around motivated youths who are desperately looking to stay employed. Plus, you get their goodwill and hopefully loyalty to build a sustainable company in the long run.
C. Youths are leaving to work abroad,(1500 a day in 2014), which means less competition for you.
D. Workers abroad (2.5 million or more) send back more than US $5 Billion a year (2014). Find out how to do a good business catering to them and their families. The market for the poor is huge! Serve these billion dollar customers!

E Win business from customers by showing your consistently delivering track record and honest intentions! Many of your competitors might be taking the short-cut to success by using corruption.

Layer Poultry Farming

Layer poultry farming means raising egg laying poultry birds for the purpose of commercial egg production. Layer chickens are such a special species of hens, which need to be raised from when they are one day old. They start laying eggs commercially from 18-19 weeks of age. They remain laying eggs continuously till their 72-78 weeks of age. They can produce about one kg of eggs by consuming about 2.25 kg of food during their egg laying period. For the purpose of producing hybrid eggs layer, consider the various characteristics  of cock and hen before breeding. There are various types of highly egg productive layer breeds available throughout the world.

A Nepali eats 4.1kg per chicken and 44 eggs annually, well below the global average, according to a recent survey report titled “Nepal Commercial Poultry Survey 2014-15” prepared by the Central Bureau of Statistics (CBS).
Commercial production of chicken meat in Nepal stands at 114,058 tonnes annually, while egg output amounts to 1.20 billion sets annually, the CBS report said.
The global average chicken meat consumption is 12kg per person, while average per capita egg consumption is 153 units annually, according to the Food and Agriculture Organisation of the United Nations.
In the South Asia region, Nepal’s per capita chicken consumption is well above India (2.3kg) and Bangladesh (1.4kg), but below Sri Lanka (4.9kg) and Pakistan (4.3kg).
The CBS survey shows Nepal’s poultry industry has an annual turnover of Rs33.72 billion, producing chicken meat worth Rs20.52 billion, eggs worth Rs9.13 billion and chicks worth Rs3.60 billion. Sales of chicken manure amount to Rs453.72 million annually.
Chitwan is the largest producer of poultry products in the country, with the district recording a turnover of Rs10.17 billion. It produces Rs1.97 billion worth of chickens, Rs5.91 billion worth of eggs and Rs2.07 billion worth of fowl. Sales of chicken manure amount to Rs213 million annually.
After Chitwan, Kavre, Dhading, Kathmandu and Kaski are other top chicken producing districts. In terms of eggs, Chitwan tops the chart, followed by Makwanpur, Nawalparasi, Dang and Bhaktapur.
Chickens are produced commercially in 64 districts in the country and 55,871 people are engaged in the business. According to the survey, 75 percent of commercial chicken producers are making profits. 
Commercial chicken production in Nepal started in 1974. However, between 2004 and 2013, the country saw a large number of farmers shifting to the poultry business.

Layer Breeds
According to the nature and color of egg, layer hens are of two types. Short description of these two types are listed below.

• White Egg Laying Hens: This type of hens are comparatively smaller in size. Relatively eat less food, and the color of egg shell is white. Isa White, Lehman White, Nikchik, Bab Cock BV-300, Havard White, Hi Sex White, Sever White, Hi line White, Bovanch White etc. are some popular white egg laying chickens.
• Brown Egg Laying Hens: Brown egg laying hens are relatively larger in size. They eat more foods, compared to white egg layers. Lay bigger eggs than other laying breeds. Egg shell is brown colored. There are many types of brown layer available. Among those Isa Brown, Hi Sex Brown, Sever 579, Lehman Brown, Hi Line Brown, Bab Cock BV-380, Gold Line, Bablona Tetro, Bablona Harko, Havard Brown etc. are very suitable for commercial layer poultry farming.

Layer Hen Selection
You have to keep in mind some essential information before selecting the layer hens for your poultry farming business. You have to select those breeds which are suitable for your layer poultry farming business and can produce well in your area. Read below for selecting proper breeds for your business.

• For commercial eggs production, you have to chose highly productive laying hens correctly.
• All type of hens do not produce equal number of eggs.
• The chosen breeds must have to have good production capability.
• If your chosen breed contain the desired characteristic and have a reputation for egg production, then that breed is suitable for your business.
• Always purchase healthy chicks from a famous and popular hatchery. You can see their catalog before purchasing.

Keeping Chicks
During the first weeks after birth, many chicks do not want to drink water due to transporting them from one place to another. So you have to make adequate water drinking systems in their brooder house, and you have to train them for drinking water. Mix 5% glucose with water, so that they can easily get energy. Provide them any types of high quality multivitamin by mixing with water (suggested by electrolyte production companies instruction). Multivitamin and electrolyte are very effective when you transport chick from a long distance. It reduces tiredness and lack of water, and help to make the chick normal.
Vaccination and it’s Importance
Vaccination program is a must for chicks for keeping them free from all types of diseases. The main advantage of poultry vaccination are listed below.

• Timely vaccination makes disease resistance power in the body of chick.
• Help to keep the hen free from infective poultry diseases.
• Disease prevalence will be less.
• Mortality rate will reduce.
• And low mortality rate = more production = more profit.

There are many types of poultry vaccines are available for layer hens. Marex, Ranikheth, Gamboro, Bruchaities, Bosonto, Salmonela etc. are used for layer chickens.
Before Vaccination
You have to maintain some rules before vaccination.

• Hold the chickens very carefully.
• Vaccinate the chickens without any strain.
• There is no need to vaccinate the ill hen.
• Wash the vaccination equipment with hot boiled water or germicide medicine/antiseptic.
• Do the vaccination program in cold weather condition.
• Preventive vaccine is always applicable to healthy bird. Never vaccinate an infected bird.

Keeping Growing Chicks
You have to maintain the suggestion listed below for keeping growing layer chickens.

• You have to provide the growing chicks special care until they reach 4-5 weeks of age.
• After brooding serve them good quality pellet feed. It will make good results in the future. They will produce egg highly. High quality pellet will make the chickens healthy and increase their body weight.
• So it is very important to provide them quality pellet feed during growing period.

Egg Production from Commercial Layer Farm
Egg production from a commercial layer farm depends on the care and farm management. If you take good care of your birds and manage them properly, then the production and profit will be high.

• Withing the first 20 weeks of age, about 5% of hens start laying eggs.
• About 10% birds start laying at their 21 weeks of age.
• When they reach 26 to 30 weeks of age, they produce highly. Although, it may be different depending on their strain.
• After laying a maximum number of eggs, they usually stop laying for a few days.
• And after this period, their egg production might reduces slowly.
• Egg laying rate and size of eggs increases gradually.
• The hens grow till their 40 weeks of age.
• Weight and size of eggs increases till their 50 weeks of age.

Method and Importance of Lip Cutting
Cutting the lip of laying hens is very important. The main benefits are listed below.

• Lip cutting help to reduce mutual fights.
• It help to prevent food waste.
• You have to cut your chick’s lip at their age of 8 to 10 days.
• Cut the lip of growing chicken at their 8 to 12 weeks of age.
• Cut the lip of chicks 0.2 cm from their nose.
• Cut 0.45 cm in case of growing chickens.
• Cut the both upper and lower lips.
• Don’t cut the both lip together. Cut one after another.
• Use block chick trimming machine to cut the lips.

Don’t cut their lip two days after or before vaccination, after or before using some medicines like sulfur. Don’t cut the lip if the hen in a strain, and during adverse weather conditions and if the hen start laying eggs.

Serve the chicken water mixed with vitamin “K” three days before cutting lips. Wash the lip cutting instrument with antiseptic. Test the edge and temperature of blade. You have to be careful, and don’t damage their eyes and tongue. Choose cold weather for cutting their lips. Lip cutting process should be observed by an experienced technician. After cutting lips, serve them water in a deep pot. Provide them some extra energy enriched feed.




Feeding
There are many companies available throughout the world, which are producing commercial feed for layer chickens. You can buy feed from your local market or make the feed at your own house. You have to be sure that the feed you bought are enriched with essential food value. Protein and mineral are very important for laying hens.

• Provide 2% of calcium for two weeks after their birth.
• If you notice they are not gaining expected weight, then you have to serve starter feed for eight weeks.
• Serve feed two or three times in a day till their 18 weeks of age.
• Demand of feed increase very fast when the birds start laying.
• Serve them layer poultry feed according to their age and weights.
• Don’t decrease the amount of feed while laying (even if their weight increase).

Water Management
Chickens health depend on the supply of pure, clean and fresh drinking water. You have to provide adequate water according to the demand of your laying hens. For purifying the water, mix 0.3 g bliching per litter. Determine a suitable place to keep the water pot inside the poultry house. Supply cold water during summer season and hot weather, and slightly hot water in cold weather or winter season.
In accordance with the age and species of chickens, food providing can control the weights of chicken. Use sufficient calcium, phosphorus, vitamins, amino acid and other mineral substance in their food. For purifying water use bliching powder or chlorine. If you follow the methods mentioned above, then you can make better profit from your layer poultry farming business.

इतिहासमा के भएको थियो ? एकीकरणदेखि सुगौली सन्धिसम्मको तथ्य....

पृष्ठभूमि:
हाम्रा राजनीतिज्ञहरू र सरकारमा रहेका शासकहरूमध्ये अधिकांशलाई नेपालको ऐतिहासिक तथ्यप्रति समुचित चासो नभएको र कति जनालाई त नेपालको राजनैतिक इतिहासकै राम्रो जानकारी नभएको हुँदा नेपाल–भारत सीमा सम्बन्धमा उठेका प्रश्नमा जहिले पनि भारतीय हितले प्राथमिकता पाएको देखिएको छ । त्यसैले समस्त नेपालीले आफ्नो भूमिको साँध–सिमानाका विषयमा आधिकारिक जानकारी राख्नु अत्यन्त आवश्यक छ ।

नेपाल एकीकरणः
इतिहासको उषाकालले के देखाउँछ भने नेपालको क्षेत्रफल विशाल थियो । मध्यकालीन विशाल नेपाल तत्कालीन राजाहरूको व्यक्तिगत सम्पत्ति सरह अंशवन्डा गरिँदै गएपछि आपसी झैझगडा समेतका कारण खण्डित हुँदै गएको प्रमाण पाइन्छ ।

सन् १७४२ मा २० वर्षको उमेरमा गोरखाको राजगद्दीमा विराजमान भएका पृथ्वीनारायण शाहले नेपालको पुनःएकीकरण अभियान सुरु गरे ।

पृथ्वीनारायण शाहले सर्वप्रथम राज्य राजाको व्यक्तिगत सम्पत्ति होइन र सार्वभौमसत्ता अविभाज्य हुन्छ भन्ने तथ्यलाई हृदयंगम गरे । सन् १७४२ मा २० वर्षको उमेरमा गोरखाको राजगद्दीमा विराजमान भएका पृथ्वीनारायण शाहले नेपालको पुनःएकीकरण अभियान सुरु गरे । सन् १७४३ मा नुवाकोटमाथि गरिएको आक्रमण विफल भएपछि उनले दोस्रोपटक नुवाकोटमा आक्रमण गरी २६ सेप्टेम्बर १७४४ मा नुवाकोटमाथि विजय प्राप्त गरे । २८ मे १७५७ मा विजयादशमीको दिन पारेर गोर्खाली सेनाले कीर्तिपुरमाथि आक्रमण ग¥यो । बल्खु खोलाको किनारमा ६ घण्टासम्म भएको लडाइँमा ४०० गोर्खाली सैनिकसहित काजी कालु पाँडेको मृत्यु भयो । यसपछि पृथ्वीनारायण शाहले सैनिक व्यवस्था मिलाउने उद्देश्यले केही समयका लागि युद्ध रोके । यसै अवधिमा पृथ्वीनारायण शाहले आफ्ना भाइहरू महोद्दामकीर्ति शाह, दलजित शाह आदिको नेतृत्वमा मकवानपुरमा आक्रमण गर्न गोर्खाली सेना पठाए । गोर्खाली सैन्यले १७६२ अगस्त २१ मा कमवानपुरमा आक्रमण ग¥यो । त्यहाँका राजा दिग्बन्धन सेन हरिहरपुर गएका हुँदा ४ अक्टुबर १७६२ मा गोर्खाली सेनाले त्यहाँ पनि आक्रमण गरी हरिहरपुर विजय गरे ।
यसरी पराजित भएका दिग्बन्धन सेनले बंगालका नबाब मीरकासिमसँग सैनिक सहयोग मागी पुनः राज्य फिर्ता गर्ने योजना बनाए । परिणामस्वरुप २००० जति मुस्लिम सेनाले १२ जनवरी १७६३ मा मकवानपुरमाथि आक्रमण गरे । पृथ्वीनारायण शाहले वंशराज पाण्डे र केहरसिंहको नेतृत्वमा पठाएको गोर्खाली फौजसँग मुस्लिम सेनाको केही जोड चलेन । १७०० जति मीरकासिमका सेना मारिए । दिग्बन्धन सेन गोर्खामा नजरबन्द भए र पहाडी भूभागमा राज्यविस्तार गर्ने मीरकासिमको आकांक्षा धूलिसात भयो । यसैबीच गोर्खामा चौबिसी राज्यहरूको दोस्रो आक्रमण भयो तर गोर्खाली सेनाको अगाडि उनीहरूको केही लागेन । यसपछि गोर्खाली सेनाले १७६४ सेप्टेम्बर १६ मा कीर्तिपुरमा दोस्रो पटक आक्रमण ग¥यो तर यसपटक पनि कीर्तिपुरले गोर्खालाई पराजयको तीतो स्वाद चखाइदियो । यसरी दुई पटकसम्म असफल भएका पृथ्वीनारायण शाहले विशेष तयारीका साथ कीर्तिपुरमाथि तेस्रो पटक आक्रमण गरे । १२ मार्च १७६६ को मध्यरातमा गोर्खाली सेनाले कीर्तिपुरमाथि आफ्नो कब्जा जमायो ।

कीर्तिपुर हात पारेपछि गोर्खाको आँखा कान्तिपुरमाथि प¥यो । गोर्खाको प्रचण्ड शक्तिसँग जुध्ने साहस कान्तिपुरका जयप्रकाश मल्ल एक्लैले गर्न सकेनन् र उनले १७६७ मा कम्पनी सरकारसँग सहयोग मागे । कम्पनी सरकारले किनलकको नेतृत्वमा २४०० सेना पठायो । त्यो सेनालाई पृथ्वीनारायण शाहको सेनाले सिन्धुलीगढीको पौवागढीमा नराम्रोसँग हरायो । अब पृथ्वीनारायण शाहको ध्यान काठमाडौंमाथि केन्द्रित भयो । उनले जयप्रकाश मल्लकहाँ आफ्ना दूतहरू पठाई ‘आत्मसमर्पण गर्नुहोस्’ भन्ने सन्देश पठाए तर जयप्रकाश मल्ल त्यति सजिलै राज्य छोेड्ने चाल नदेखाएका हुँदा २६ सेप्टेम्बर १७६८ को मध्यरातमा गोर्खाली सेनाले कान्तिपुरमाथि आक्रमण ग¥यो । जयप्रकाश मल्ल भागेर ललितपुरमा शरण लिन पुगे । पृथ्वीनारायण शाह सोही रात कान्तिपुरको राजसिंहासनमा विराजमान भए । यता ललितपुरका काजीहरू पृथ्वीनारायण शाहसमक्ष आत्मसमर्पण गर्न राजी भएपछि जयप्रकाश मल्ल र तेजनरसिंह मल्ल भागेर भक्तपुरमा शरण लिन पुगे । बिना रक्तपात गोर्खाली सैन्यले ६ अक्टुबर  १७६९ का दिन ललितपुर कब्जा ग¥यो । ललितपुर विजयपछि पृथ्वीनारायण शाहको ध्यान भक्तपुरमाथि प¥यो । उनले पहिले रणजित मल्लसँग फिर्ता गर्न आग्रह गरे तर रणजित मल्ल यसमा सहमत नभएपछि एक वर्षसम्म यो कुरा त्यत्तिकै रह्यो । त्यसपछि ९ नोभेम्बर १७६९ मा १५०० जति गोर्खाली सैनिक भक्तपुरको प्रवेशद्धार भत्काई सहरभित्र पसे । दुबै पक्षबीच १३ नोभेम्बरसम्म घमासान लडाइँ भयो । जयप्रकाश मल्लको दाहिने खुट्टाको गोलीगाँठामा गोरखाली पक्षले हानेको गोली लाग्यो र ११ नोभेम्बरका दिन रणजित मल्लका आठ पहरियाको पनि मृत्यु भयो । यस लडाइँमा ठूलो सँख्यामा भक्तपुरको सेनाको विनाश भएको र साधारण जनताको पनि ज्यान गएको हुँदा १३ नोभेम्बरका दिन रणजित मल्लले आफ्नो पगरी फुकाई झ्यालबाहिर झुन्ड्याई आत्मसमर्पण गरे । यसरी भक्तपुर पनि गोर्खामा एकीकृत भयो ।

काठमाडौं उपत्यका विजयपछि पृथ्वीनारायण शाह पश्चिम विजयको अभियानमा लागे तर उनी सफल भएनन् ।

काठमाडौं उपत्यका विजयपछि पृथ्वीनारायण शाह पश्चिम विजयको अभियानमा लागे तर उनी सफल भएनन् । अनि उनी फेरि पूर्वी अभियानमा लागे । यस क्रममा उनले किराँतप्रदेश (चौदन्डी र विजयपुर) मा सैनिक अभियान चलाए । सन् १७७३ को सुरुमा माझ किराँतमाथि गोर्खालीको आधिपत्य कायम भयो । १७ जुलाई १७७४ मा गोर्खाली सेनाले विजयपुरमा आक्रमण गरेपछि त्यहाँका राजा कर्णसेन र मन्त्री बुद्धिकर्ण भागेर सिक्किम गए । इलामका विषयमा सिक्किमका राजासँग कुराकानी गरेपछि इलाम पनि गोर्खामा गाभियो र सन् १७७४ को अन्ततिर गोरखाली सेना दार्जीलिङभित्र प्रवेश ग¥यो । यसरी गोर्खाको सिमाना पूर्वमा दार्जिलिङसम्म पुग्यो । यसबीच देवघाटमा १० जनवरी १७७५ को रातमा पृथ्वीनारायण शाहको मृत्यु भयो ।

पृथ्वीनारायण शाह गद्दीमा आसीन हुँदा गोर्खाको सिमाना उत्तरमा हिमालय, दक्षिणमा सेती नदी, पूर्वमा त्रिशुली एवं पश्चिममा माथितिर चेपे र तलतिर मस्र्याङ्दी थियो । उनको आर्जनमा यो राज्य विस्तारित हुँदै उनको अवसानको अवधिसम्म उत्तरमा रसुवागढी, दक्षिणमा मोरङ हनुमाननगर, पूर्वमा दार्जीलिङ र पश्चिममा मस्र्याङ्दी र चेपेसम्म पुगेको थियो ।

पृथ्वीनारायण शाहको अवसानपछि उनका छोरा प्रतापसिंह शाह नेपालको राजगद्दीमा बसे । यसपछि राजदरबारमा षड्यन्त्र सुरु हुन थाल्यो । १३ दिनको आशौचभित्रै प्रतापसिंह शाहले भाइ बहादुर शाह र काका दलजित शाहलाई नजरबन्द गर्नु यसको उदाहरण हो । जब बहादुर शाहलाई नेपाल एकीकरण अभियान अगाडि बढाउने सल्लाह दिए तनहुँ अन्तर्गतको चितवनको तराई क्षेत्रबाट अंग्रेजहरू अगाडि बढ्ने सम्भावनालाई दृष्टिगत गरी बहादुर शाहको सल्लाह मुताविक प्रतापसिंह शाहले चितवनमाथि आक्रमण गर्न अभिमानसिंह बस्न्यातलाई आदेश दिए । स्वरुपसिंह कार्कीको नेतृत्वमा गएको सैन्यदलले १४ जुलाई १७७७ मा कविलासपुर र ६ अगस्तमा चुरेपहाडको सोमेश्वरगढी विजय ग¥यो र चितवन गोर्खामा गाभियो  तर अल्पायुमै प्रतापसिंह शाहको अक्टुबर १७७७ र्इं मा देवघाटमा मृत्यु भयो ।

प्रतापसिंह शाहको मृत्यु हुँदा उनका छोरा रणबहादुर शाह केवल तीन वर्षका थिए । दाजुको मृत्युको खबर सुनेपछि बहादुर शाह काठमाडौं फर्किए ।

प्रतापसिंह शाहको मृत्यु हुँदा उनका छोरा रणबहादुर शाह केवल तीन वर्षका थिए । दाजुको मृत्युको खबर सुनेपछि बहादुर शाह काठमाडौं फर्किए । अनि आफ्ना भतिजा बालक रणबहादुर शाहलाई राजगद्दीमा राखेर आफू उनका नायब भई राजकाज गर्न थाले ।

आफ्ना देवर बहादुर शाहले आफ्नो हक खोसेको टुलुटुलु हेरिरहने स्वभाव रणबहादुर शाहकी आमा राजेन्द्र लक्ष्मीको थिएन । उनले मौका पाउनासाथ बहादुर शाहलाई कैद गरी आफैं नायब भई शासन चलाउन थालिन् । राजगुरु गजराज मिश्रको प्रयासले थुनाबाट मक्त हुनासाथै राजेन्द्रलक्ष्मीलाई कैद गरी बहादुर शाहले रणबहादुर शाहको नायबी पुनः सम्हाले तर राजेन्द्रलक्ष्मी चाँडै नै बहादुर शाहको कैदबाट मक्त भएकीले बहादुर शाह अब आफ्नो केही नलाग्ने देखेर पुनः बेतिया हुँदै पटना गई बस्न थाले ।

देवर भाउजूबीचको यस वैमनस्यताको फाइदा हरकुमारदत्त सेनले उठाए । उनले पर्वत र पाल्पाको सहायताले तनहुँको पहाडी भागमा पुनः अधिकार जमाए । यसले गर्दा चौबिसी राजाहरूको साहस बढेर गयो । पर्वत, लमजुङ, तनहुँ आदि चौबिसी राजाहरूको साहस बढेर गयो । पर्वत, लमजुङ, तनहुँ आदि चौबिसी राजाहरू एक गठ भई उनीहरूले संयुक्त रुपमा सन् १७८१ को डिसेम्बरमा गोरखामाथि आक्रमण गरे । चेपेपारि चिप्लेटीमा भएको यस युद्धमा अमरसिंह थापाले चौबिसीहरूलाई हराए । यसपछि सिह«ानचोकमा पुगेको चौबिसी फौज त्यहाँ पनि अमरसिंहसँग परास्त भयो । यो पराजयको बदला लिँदै चौबिसी फौजले कास्कीमाथि अधिकार जमायो । यसैबीच अमरसिंह थापा र पर्वत तथा लमजुङको संयुक्त शक्तिबीच तार्कुघाटमा रणसंग्राम मच्चियो । यस युद्धमा पनि अमरसिंह थापा नै विजयी भए । लमजुङे फौजका सरदार भक्तिथापा र पर्वते सरदार बलिभञ्जन नेपाली फौजको कैदमा परे । यी दुईमध्ये बलिभञ्जन कैदमै मरे भने भक्ति थापाले नेपालको पगरी स्वीकार गरेकाले उनी नेपाली फौजका सरदारमा नियक्त भए । यसरी कास्की नेपालमा समाहित भयो । कास्की नेपालमा समाहित भएपछि नेपाली फौज लमजुङ प्रवेश ग¥यो । लमजुङे राजा वीरमर्दन शाह पहिले आफ्नो शरणमा रहेका हरकुमार दत्त सेनलाई साथै लिई हरकुमार दत्त सेनको रामनगरको जमिनदारीमा पुगे । यसरी ई. १७८२ मा लमजुङ र तनहुँ नेपालमा एकीकृत भए ।

यसैबीच पर्वत ठूलो तयारीका साथ लम्जुङमाथि आक्रमण गर्न आयो । नेपाली फौज र पर्वतको मातहत आएको चौबिसी पल्टनबीच मकैडाँडामा लडाइँ हुँदा चौबिसी फौज परास्त भई लमजुङको इलाका छाडेर कुलेलम ठोक्यो । नेपाली फौजले यही बेला सतहुँ भीरकोट र रिसिङलाई पनि नेपालमा मिलायो । आफ्नो हातमा नायबी अधिकार आउनासाथ राजेन्द्रलक्ष्मीले ठूलो विजय–योजना बनाई एकीकरण अभियानलाई अगाडि बढाएकी थिइन् । नभन्दै उनले नेपालको पश्चिमी सरहद निकै विस्तृत पारिन् पनि, तर यो विजय योजना पूर्ण हुन नपाउ“दै इस्वी १७८६ को सुरुतिरै महारानी राजेन्द्रलक्ष्मीको देहान्त भयो ।

भाउजू राजेन्द्रलक्ष्मीको देहान्तपछि बहादुर शाहले पुनः रणबहादुर शाहको नायबी पाए । उनले तुरुन्तै राजेन्द्रलक्ष्मीले थालेको पश्चिम विजय–अभियानलाई निरन्तरता दिए ।

भाउजू राजेन्द्रलक्ष्मीको देहान्तपछि बहादुर शाहले पुनः रणबहादुर शाहको नायबी पाए । उनले तुरुन्तै राजेन्द्रलक्ष्मीले थालेको पश्चिम विजय–अभियानलाई निरन्तरता दिए । बहादुर शाहले पाल्पाली राजा महादत्त सेनकी छोरीसित विवाह गरी बृद्धिमत्तापूर्वक पाल्पालाई आफ्नो सहायक बनाई बाँकी रहेका चौबिसी राज्य एकीकरण गर्न दामोदर पाँडेको नेतृत्वमा एक फौज पठाए । पाल्पा र नेपालको संयुक्त फौजले पश्चिम ४ नम्बर नुवाकोट, अर्घाकोट, गुल्मी, इस्मालाई नेपालमा मिलायो । अमरसिंह थापाको नेतृत्वमा रहेको नेपाली फौजले बाग्लुङलाई आफ्नो अधिकारमा लियो । यसरी चारैतिरबाट घेरिएपछि पर्वतले पनि नेपाली फौजसमक्ष आत्मसमर्पण ग¥यो । यसपछि नेपाली फौजको एक दल भीरकोटतिर लाग्यो । प्यूठानले युद्ध नै नगरी नेपाली फौजसमक्ष आत्मसमर्पण ग¥यो भने यो फौजले सजिलै दाङ पनि सर ग¥यो । नेपाली फौजको अर्काे दलको नेतृत्व अमरसिंह थापाले गरेका थिए । उनी बाग्लुङबाट मुसीकोट पुगे । जाजरकोटले युद्ध नगरी सन्धि गरेकाले अमरसिंह थापा त्यहाँबाट फर्किएर आए । पाल्पा र नेपालबीचको आपसी सहायताको सन्धिअनुसार विजित प्रदेशमध्ये पाल्पालाई गुल्मी, अर्घा र खाँची दिइयो भने बाँकी सबै प्रदेश नेपालमा गाभिए ।

यतिमै यो विजय अभियान रोकिएन । अमरसिंह थापाको नेतृत्वमा एक फौज कर्णाली क्षेत्रतिर पठाइयो । यो फौज भेरी नदी तरी सुर्खेतमा दाखिल भयो र त्यहाँ दैलेखलाई पराजित ग¥यो । यो फौज भेरी नदी तरी सुर्खेतमा दाखिल भयो र त्यहाँ दैलेखलाई पराजित ग¥यो । अमरसिंह थापा यसपछि कर्णाली तरी अछाम र डोटीलाई नेपालमा मिलाउन समर्थ भए । यसरी सन् १७९० को सुरुतिर नेपालको पश्चिमी सिमाना महाकाली नदीसम्म पुग्यो । यसको लगत्तै नेपाली फौज महाकालीपारि अलमोडा पुग्यो । अलकनन्दावारिसम्म दखल गर्न कुनै युद्ध गर्नु परेन । अलकनन्दापारि गढवालका राजासँग युद्ध चल्दाचल्दै चीनले नेपालमाथि अक्रमण गरेको खबर पाएपछि नेपाली फौज ई. १७९१ मा गढवालसित सन्धि गरी काठमाडौं फक्र्याे ।

भोट (तिब्बत) र नेपालबीच नयाँ र पुराना नेपाली मुद्राको मूल्यको अन्तर र तिनको सट्टाको दर निर्धारित गर्ने विषयमा भएको मतान्तरले शत्रुताको रुप लिँदै १७८९ ई. मा दुई मुलुकबीच युद्ध हुन पुग्यो । यस युद्धमा नेपालले भोटका खिरु, कुती, लोङ्गाझुङ्गा र फलाक इलाकाहरू कब्जा गरेको थियो । नेपालले भोट उपर आक्रमण गरेको सूचना पाई चीनले सरदार चान्चुको नेतृत्वमा तीनजना अम्बा (सामान्य अधिकृत) सहित एक ठूलो फौज ल्हासा पठायो  चान्चुले वास्तविक वस्तुस्थिति बुझेपछि भोटका पन्ध्र–सोह«जनाको प्रतिनिधि मण्डल र नेपाली प्रतिनिधि मण्डलबीच छलफल हुँदा यस झगडामा सम्पूर्ण रुपमा भोट नै दोषी सावित भयो र उसले नेपाललाई हर्जाना तिर्नुपर्ने देखियो । यस सम्बन्धमा भोटका समक्ष केही सर्तहरू राखिए । भोटको अनुरोधमा नेपालीहरूले केवल पचास लाख रुपियाँमै सन्तुष्ट हुनु पर्ने, भोटले उक्त रकम तिरेको खण्डमा नेपालीहरू आफूले दखल गरेका क्षेत्रमाथिको दाबी त्याग्ने तर रकम नतिरे हिमालयको मुख्य श्रृंखलाभन्दा दक्षिणका भोटका इलाका नेपालकै कब्जामा रहने र यी कुनै पनि कुरा नमान्ने भए ल्हासा दरबारले नेपाललाई प्रति वर्ष एक लाख रुपैयाँ दिनु पर्ने भन्ने सर्तहरू रहेकोमा भोटले कुनै पनि सर्त मञ्जुर गरेन त चान्चुका प्रतिनिधिहरूको दबाबका कारण भोट प्रतिवर्ष पचास हजार रुपैयाँ नेपाललाई बुझाउन मञ्जुर हुन बाध्य भयो ।
बाध्यतावश उक्त निर्णयमा हस्ताक्षर गरे पनि भोटलाई यो निर्णयमा कदापि चित्त बुझेको थिएन त्यसैले सन्धि अनुसार तिरेको पहिलो वर्षको पचास हजार रुपैयाँपछि नेपालले भोटबाट कुनै रकम पाएन । फलस्वरुप अवसर पर्खिरहेको नेपालले भोटमाथि आक्रमण गर्ने निहुँ पायो र बहादुर शाहले सन् १७९१ मा भोटमाथि आक्रमण गर्न एक फौज पठाए । उक्त फौज हिमालय शृंखला पार गरी भोटमा उपस्थित हुन पुग्यो । नेपाली फौजल विगर्चाका प्रसिद्ध विहारहरू लुटी प्रशस्त सम्पत्ति हात पा¥यो । यसबाट भोट यति आतङ्कित भयो कि दलाइ लामा स्वयम् ल्हासाबाट भाग्न तयार भएका थिए । चीनले अविलम्ब सहयोग गर्ने आश्वासन दिएकाले उनी केही सन्तोषको सास फेरेर बसे ।

चिनियाँ फौज ७० हजारको संख्यामा रहेको कुरा इतिहासमा लेखिएको भए पनि एकजना चिनियाँ इतिहासकारका अनुसार यसमा केवल १० हजार जना मात्र थिए ।

ई. १७९२ को जनवरीमा भोटको सहयोगका निम्ति चिनिया“ फौज आइपुग्यो । दिगार्चाबाट लुटेको सम्पत्ति फिर्ता गर्ने र कैद गरिएका तिब्बती अधिकारी र नेपालमा शरण लिई बसेका सुमुर लामालाई बुझाउने भोटको मागका विषयमा नेपालले कुनै चासो नदेखाएकाले भोटको सहायतार्थ आएको चिनियाँ फौज नेपालतिर बढ्यो । यो चिनियाँ फौज ७० हजारको संख्यामा रहेको कुरा इतिहासमा लेखिएको भए पनि एकजना चिनियाँ इतिहासकारका अनुसार यसमा केवल १० हजार जना मात्र थिए । जे होस् यो फौज निरन्तर काठमाडौंतिर बढ्ने क्रममा त्रिशूलीको किनारै किनार नुवाकोटसम्म आइपुग्यो । घैबुङ इलाकामा भएको युद्धमा दुबैतर्फ गरी चार हजार सैनिक हताहत भए । चिनियाँहरू अझ अगाडि बढ्दै पाँचमाने भञ्ज्याङ आइ पुगे । भञ्ज्याङ काटी उक्त चिचियाँ फौज जितपुर फेदीसम्म आइपुग्यो । यस हिसाबले चाँडै नै चिनियाँ फौजले काठमाडौं घेर्ने निश्चित थियो । यस प्रत्युत्पन्न अवस्थामा नेपाली फौजले बडो बृद्धिमानी देखायो । १९ सेप्टेम्बर १७९२ को रात नेपालीहरूले चिनियाँ फौज बसेका तीनैतिरका जंगलका रुख र बुटाहरूमा बलेका राँकाहरू बाँधिदिए । घरेलु जनावरका सिङमा पनि यसैगरि राँकाहरू बालियो । चिनियाँहरूले यसलाई आफू तीन तिरबाट असंख्य शत्रुद्धारा घेरिएको सम्झेर भागाभाग गर्दै पछि हटे । यस घटनापछि दुवै पक्ष युद्धविराम गर्न सहमत भए ।
रणबहादुर शाह वयस्क भइसकेपछि उनी बहादुर शाहको नायबीमा बस्न तयार भएनन् । त्यसैले एक दिन एक्कासी रणबहादुर शाहले बहादुर शाहसित उनको नायबी कालको हिसाब मागी उनलाई कैद गरे । दरबारका शक्तिशाली भारदारहरूको दाउपेचमा परी ई. १७९५ मा कैदमै बहादुर शाहको हत्या गरियो । विशाल नेपालका महान् स्वप्नद्रष्टा र एकीकरण अभियानका एक संघर्षशील तर अथक योद्ध नायकको दुःखद अवसान भयो ।

रणबहादुर शाहको विलासिताको अनेक कथा छन् । यिनका पाँचवटी रानी भएको उल्लेख पाइन्छ । प्रथम रानी राजराजेश्वरीबाट कुनै सन्तान भएनन् । दोस्री रानी सुवर्णप्रभाबाट रणोद्यत शाह नामका युवराज जन्मेका थिए तर एकजना विधवा तिरहुत ब्राह्मणी कान्तमतीसँग तेस्रो विवाह गरी उनीबाट इस्वी १७९५ मा जन्मेका गीर्वाणयुद्ध विक्रम शाहलाई कान्तमतीको प्रेममा पागल भएका रणबहादुर शाहले ई. १७९७ मा राजसिंहासनको उत्तराधिकारी घोषित गरे । जेठी रानी राजराजेश्वरी गीर्वाणकी नायव भइन् र रणबहादुर सन्यासी भए । कान्तमती शीतला रोगबाट ई. १७९९ मा दिवङ्गत भएपछि प्रेमविह्वल रणबहादुर शाह बहुलाएझै“ जथाभावी गर्न थाले । आफूलाई सन्यासी घोषित गरे पनि उनले राजकाजमा पनि हस्तक्षेप गर्न कुनै कसर बाँकी राखेनन् तर दामोदर पाँडेसँग आखिर केही नलागेपछि सन् १८०१ मा उनी काशीतर्फ पलायन भए । तर उनी काशी प्रवासबाट केही वर्षमै काठमाण्डु फर्कन समर्थ भए । उनी काठमाण्डु फर्किएकै दिन दामोदर पाँडे र उनका जेठा छोरा समातिए र लुमडीको थान अगाडि मारिए । रणबहादुर शाह गीर्वाणयुद्ध विक्रम शाहका नायब भई पुनः राजकाज चलाउन थाले । पाँडेको हत्यापछि भमिसेन थापा प्रधानमन्त्री भए । रणबहादुर काशीबाट फर्केलगत्तै अमरसिंह थापाको नेतृत्वमा पश्चिम विजयका निम्ति एक फौज पठाए ।

पाल्पाली राजा पृथ्वीपाल सेनलाई उनकी बहिनीसित विवाह गर्ने निहुँ पारी रणबहादुर शाहले पुनः काठमाडौं बोलाई उनलाई यहीं नजरबन्द गरिदिए । चौतरिया शेरबहादुर शाह र रणबहादुर शाह सौतेला भाइहरू थिए । युद्ध क्षेत्रमा जाने विवादमा ई. १८०३ को अप्रिल (वैशाख शुक्ल १८६३)मा शेरबहादुर शाहले रणबहादुर शाहलाई तरबार प्रहार गरी मरणासन्न तुल्याएपछि तत्कालै तरबार प्रहार गरी बालनरसिंह कुँवरले शेरबहादुर शाहलाई समाप्त गरे ।

रणबहादुर शाहको मृत्युपछि भीमसेन थापाले आफ्ना समर्थक सैनिकहरूद्वारा राज्यका शक्तिशाली पचासभन्दा बढी आफ्ना विरोधीलाई एक एक गरी सखाप पारे ।

रणबहादुर शाहको मृत्युपछि भीमसेन थापाले आफ्ना समर्थक सैनिकहरूद्वारा राज्यका शक्तिशाली पचासभन्दा बढी आफ्ना विरोधीलाई एक एक गरी सखाप पारे । त्यसै दिन पाल्पाली राजा पृथ्वीपालसेन पनि आफ्ना सबै सैनिक अधिकृतहरूका साथ मारिए । भीमसेन थापाले तुरुन्तै आफ्ना पिता अमरसिंह थापालाई पाल्पा कब्जा गर्न पठाए । यसरी एकीकृत हुन बाँकी रहेको पाल्पा पनि नेपालमा मिलाइयो । तत्कालै भीमसेन थापाले चौतरिया बम शाहलाई कुमाउ“का हाकिम नियुक्त गरी पठाए ।

पृथ्वीपाल सेनको हत्यापछि पाल्पा नेपाल अधिराज्यमा गाभिनुभन्दा पहिले नै अमरसिंह थापा बाँकी रहेको पश्चिम विजय अभियान पूर्ण गर्न नेपालको अधिकारमा आइसकेको अलमोडा इलाकामा पुगिसकेका थिए । उनको नेतृत्वमा रहेको फौजले सन् १८०४ मा गढवालको राजधानी श्रीनगरमा आक्रमण ग¥यो । गढवालका राजा प्रद्युम्न शाह यस युद्धमा पराजित भएपछि गढवालमा पनि नेपालको प्रभुत्व कायम भयो । गढवाल विजयको वर्षदिनभित्र नेपाली सेनाले गढवालको उत्तर–पश्चिमका स–साना रजौटाहरूलाई आफ्नो राज्यमा मिलाए । यसरी सन् १८०५ को प्रारम्भतिर नेपालको पश्चिमी सीमा सतलज नदीसम्म पुग्यो ।

पूर्वी सिमानाको हकमा सन् १७८४ मा नेपालको सिमाना मेची र टिस्टा नदीका बीच अवस्थित दार्जीलिङको सम्पूर्ण तल्लो भूभागसम्म विस्तारित भएको थियो । मेची नदीदेखि पूर्वतर्फको पहाड र पर्वत शृङ्खलाको सम्पूर्ण भूभाग पनि नेपालका एकिकृत भयो । यसपछि नेपाली फौज अझै पूर्वाेत्तरतर्फ लाग्दै सन् १७८९ मा सिक्किममा प्रविष्ट भयो । टिस्टा नदीदेखि पश्चिमतर्फको सबै भूभाग नेपालमा मिलाइयो ।

अमरसिंह थापा ई.सं. १८०५ को अन्त्यतिर आफ्नो फौजसहित काँगडा राज्यमा प्रवेश गरे । त्यहाँका राजा संसार चन्द युद्धमा हारी काँगडाको दुर्गभित्र लुक्न पुगे ।

राज्यविस्तारको लालसा अझै मेटिएको थिएन । अझ यसो भनौं, नेपाल एकीकरण अभियान अmभै पूर्ण भइसकेको थिएन । अमरसिंह थापा ई.सं. १८०५ को अन्त्यतिर आफ्नो फौजसहित काँगडा राज्यमा प्रवेश गरे । त्यहाँका राजा संसार चन्द युद्धमा हारी काँगडाको दुर्गभित्र लुक्न पुगे । यस युद्धमा लड्दालड्दै नयनसिंह थापाले प्राण त्यागे । संसार चन्द सुर्जनपुराको किसानको छद्मभेषमा सपरिवार किल्लाबाट भागेपछि उनी पंजाबका राजा रणजित सिंहसँग मिल्न पुगे । कांगडा दुर्ग रणजित सिंहलाई दिने सर्तमा संसारचन्द मन्जुर भएपछि सन् १९०९ को मे महिनामा सिख फौजले नेपाली फौजमाथि आक्रमण ग¥यो । दुवै पक्षबीच घमासान युद्ध भयो । २४ अगस्ट १८०९ मा संसारचन्द र रणजित सिंहको संयुक्त फौजसित नेपाली फौज परास्त भएकाले अमरसिंह थापा सो दुर्ग छोडी सतलजवारि आई त्यहाँको शासन व्यवस्था संचालन गर्न थाले । यसरी सन् १८०९ सम्ममा नेपालको सिमाना पूर्वमा टिस्टादेखि पश्चिममा सतलजसम्म कायम भएको थियो । क्रमशः

अहिले हामी भारतीय हस्तक्षेपको पीडा सहिरहेको छौं । अहिलेको परिस्थितिमा इतिहासका केही तथ्यहरु  पुनःस्मरण गर्न उपयोगी ठानेर यो सामग्री प्रकाशित गरेका छौं । Ganesh Poudel (Sources:- Social Sites and historical books)

Attention of United Nations and European Union

An appeal to every citizen in this earth to support and draw an attention of United Nations and European Union to intervene in India's economic blockade of Nepal.

India is using this as a bait to influence its political power in Nepal and make life in a landlocked country tough.

Nepal being a minnow, international communities should take this situation carefully and act now.

Please join this cause and make Nepalese heard.
#BackoffIndia

#ModiDownDown